GIS در برنامه ریزی شهری
GIS چیست؟
سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) یک سیستم کامپیوتری است که دادههای مکانی مانند نقشهها، مختصات، تصاویر ماهوارهای و اطلاعات زمینی را جمعآوری، ذخیره، تحلیل و نمایش میدهد.
به بیان ساده، GIS کمک میکند بفهمیم چه چیزی، در کجا و با چه ویژگیهایی در GIS در برنامه ریزی شهری وجود دارد.
نقش GIS در برنامهریزی شهری
۱. تحلیل کاربری زمین (Land Use Analysis)
با استفاده از GIS میتوان نقشههای کاربری زمین مانند مسکونی، تجاری، صنعتی و فضای سبز را بررسی کرد و تصمیم گرفت که هر بخش از شهر برای چه نوع توسعهای مناسبتر است.
۲. مدیریت رشد شهری (Urban Growth Management)
GIS امکان مشاهده و تحلیل تغییرات شهر در طول زمان را فراهم میکند؛ مثلاً گسترش حاشیهنشینی، تراکم بیش از حد در برخی مناطق یا کاهش فضاهای سبز.
۳. انتخاب مکان مناسب (Site Selection)
برای احداث مدرسه، بیمارستان، ایستگاه آتشنشانی یا مراکز خدماتی، GIS عوامل مختلفی مانند تراکم جمعیت، دسترسی، ترافیک و فاصله از مناطق خطرناک را بررسی کرده و بهترین مکان را پیشنهاد میدهد.
۴. مدیریت زیرساختها
شبکههای آب، برق، گاز، فاضلاب، خیابانها و حتی چراغهای راهنمایی را میتوان در GIS مدلسازی کرد تا نگهداری و تعمیر آنها سادهتر و دقیقتر انجام شود.
۵. برنامهریزی حملونقل شهری
با GIS میتوان مسیرهای پرترافیک، خطوط اتوبوس، مترو و فاصله ایستگاهها از مناطق مسکونی را تحلیل کرد تا طرحهای حملونقل کارآمدتری طراحی شود.
۶. مدیریت بحران و ریسک
GIS در شناسایی مناطق پرخطر برای سیل، زلزله، رانش زمین یا آتشسوزی نقش مهمی دارد و به مدیران شهری کمک میکند برای شرایط اضطراری بهتر آماده شوند.
۷. پایش محیطزیست شهری
با ترکیب دادههای ماهوارهای و میدانی، GIS میزان آلودگی هوا، تغییر دمای شهری، کاهش پوشش گیاهی یا گسترش ساختوسازها را پایش میکند.
مثال کاربردی
فرض کنید شهرداری قصد دارد یک پارک جدید احداث کند.
با کمک GIS میتوان بررسی کرد:
کدام مناطق تراکم جمعیت بیشتری دارند؟
کجاها از فضای سبز محروماند؟
زمینهای با شیب مناسب و قیمت منطقی در کدام بخش شهر قرار دارند؟
با ترکیب این دادهها، بهترین مکان برای احداث پارک انتخاب میشود.
نرمافزارهای معروف GIS
ArcGIS (رایجترین نرمافزار در سازمانها و شهرداریها)
QGIS (نسخه رایگان و متنباز)
ERDAS Imagine (ویژه تحلیل تصاویر ماهوارهای)
MapInfo و GRASS GIS
کاربرد GIS در ایران
در بسیاری از شهرداریهای ایران (مانند تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز)، از GIS برای طرحهای زیر استفاده میشود:
طرح جامع و تفصیلی شهری
تعیین محدودههای توسعه شهری، تراکم ساختمانی و کاربری زمینمدیریت املاک و اراضی شهری
ثبت اطلاعات زمینها و ساختمانها در پایگاه داده مکانیمدیریت ترافیک و خدمات شهری
شناسایی نقاط حادثهخیز، بهینهسازی مسیرهای حملونقل عمومیپایش تغییرات محیطی
بررسی تغییرات کاربری اراضی، فضای سبز و کنترل ساختوسازهای غیرمجاز
