روش پژوهش
راهنمای کامل روش پژوهش (Research Methodology)
۱. تعریف دقیق روش پژوهش
روش پژوهش یعنی نظاممند کردن فرآیند تحقیق برای یافتن پاسخ به یک سؤال علمی یا حل یک مسئله واقعی.
به بیان سادهتر:
«روش پژوهش، مسیری است که پژوهشگر برای جمعآوری دادهها، تحلیل آنها و رسیدن به نتایج علمی انتخاب میکند.»
۲. تقسیمبندی اصلی روشهای پژوهش
روشهای تحقیق را میتوان از چندین دیدگاه تقسیمبندی کرد:
الف) بر اساس رویکرد (Approach)
۱. پژوهش کمی (Quantitative Research)
تعریف: استفاده از دادههای عددی و آمار برای آزمون فرضیهها.
-
ویژگیها:
عینی، دقیق و قابل تعمیم.
فرضیات پیشاپیش مشخصاند.
ابزارها استاندارد و قابل اندازهگیریاند.
-
نمونهها:
بررسی تأثیر ساعات مطالعه بر معدل دانشجویان.
تحلیل آمار فروش یک شرکت با SPSS.
ابزارهای رایج: SPSS، R، Python، Excel.
۲. پژوهش کیفی (Qualitative Research)
تعریف: تمرکز بر درک عمیق مفاهیم، رفتارها و تجربیات انسانی.
-
ویژگیها:
دادهها بیشتر متنی یا تصویریاند تا عددی.
پژوهشگر در محیط حضور دارد.
هدف کشف معانی پنهان و الگوهای اجتماعی است.
-
نمونهها:
تحلیل تجربه بیماران از عمل جراحی.
بررسی احساسات کاربران درباره یک برند در شبکههای اجتماعی.
ابزارهای رایج: NVivo، ATLAS.ti، MAXQDA.
۳. پژوهش آمیخته (Mixed Methods)
تعریف: ترکیبی از کمی و کیفی.
کاربرد: وقتی هم نیاز به آمار داریم و هم به درک عمیق.
-
نمونه:
ابتدا با پرسشنامه دادههای عددی جمعآوری میکنیم (کمی)
سپس از طریق مصاحبه علت نتایج را بررسی میکنیم (کیفی).
ب) بر اساس هدف تحقیق
| نوع تحقیق | تعریف | کاربرد | مثال |
|---|---|---|---|
| بنیادی (Basic) | توسعه دانش نظری بدون استفاده مستقیم | کشف قوانین علمی جدید | توسعه الگوریتم هوش مصنوعی |
| کاربردی (Applied) | حل یک مسئله واقعی با دانش موجود | ارائه راهحل برای مشکلات عملی | طراحی ERP برای سازمان |
| توسعهای (Developmental) | بهبود محصولات و فناوریها | ارتقای یک نرمافزار یا فرآیند | ارتقای نسخه جدید سیستم عامل اندروید |
ج) بر اساس ماهیت دادهها
| نوع روش | ویژگیها | مثال |
|---|---|---|
| توصیفی | فقط وضعیت موجود را شرح میدهد. | سرشماری جمعیت |
| تحلیلی | روابط بین متغیرها را بررسی میکند. | بررسی رابطه سن و رضایت شغلی |
| همبستگی | میزان ارتباط متغیرها را میسنجد. | بررسی رابطه استفاده از شبکههای اجتماعی و اضطراب |
| علّی-مقایسهای | بررسی علت و معلولها بدون آزمایش مستقیم. | مقایسه عملکرد دو گروه از دانشآموزان |
| آزمایشی | پژوهشگر متغیرها را دستکاری میکند. | آزمایش دارو روی گروه کنترل و آزمایش |
